ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. ΤΗΛΙΑΚΟΣ –ΠΑΙΔΙΑΤΡΟΣ

Εισαγωγή- ορισμοί

Ο ύπνος είναι μέρος της ζωής μας κυρίαρχο που μας την γεμίζει κατά το ένα τρίτο της. Είναι τόσος απαραίτητος όσο η ίδια η ζωή.

Είναι η διαδικασία φυσικής ανάπαυσης και χαρακτηρίζεται από μειωμένες εκούσιες σωματικές κινήσεις, μειωμένη αντίδραση στα εξωτερικά ερεθίσματα, αυξημένο μεταβολικό ρυθμό και μειωμένο καταβολισμό. Οι διαταραχές ύπνου στα παιδιά περιλαμβάνουν: 1. διαταραχές από ενδογενή αίτια (ναρκοληψία, αποφρακτική υπνική άπνοια και άλλες διαταραχές αναπνοής, σύνδρομο ανήσυχων ποδών, ψυχιατρικά αίτια αϋπνίας), 2. διαταραχές από εξωγενή αίτια, όπως μετά από ένα οξύ αγχωτικό επεισόδιο ή αλλαγή περιβαλλοντικών συνηθειών, διαταραχές έναρξης ύπνου, διαταραχές κιρκάδιου ρυθμού, μη ρυθμισμένο πρόγραμμα ύπνου και 3. παρααϋπνίες που αφορούν επεισόδια αφυπνίσεων κατά τη μετάβαση ύπνου- αφύπνισης, κατά τη φάση non REM ύπνου και κατά τον REM ύπνο. Οι νυχτερινοί τρόμοι και εφιάλτες, ο βρυχισμός και η ενούρηση στον ύπνο ανήκουν στις παραϋπνίες.

Οι διαταραχές της αναπνοής είναι οι πιο συχνές διαταραχές ύπνου στα παιδιά. Ως άπνοια ορίζεται η διακοπή της ροής αέρα από και προς τους πνεύμονες διάρκειας >10 sec, που συνοδεύεται με ωχρότητα, κυάνωση, βραδυκαρδία και υποτονία. Κεντρική είναι η άπνοια όταν δεν υπάρχει αναπνευστική προσπάθεια ή αναπνευστικές κινήσεις. Στην αποφρακτική άπνοια υπάρχει εισπνευστική προσπάθεια και κανονικές ή αυξημένες αναπνευστικές κινήσεις. Μπορεί να υπάρχει μικτή άπνοια.

Τα κλινικά σύνδρομα υπνικής άπνοιας στα παιδιά περιλαμβάνουν το σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας- υπόπνοιας (ΑΑΥ) και το σύνδρομο αυξημένων αντιστάσεων των ανώτερων αεραγωγών. Στο σύνδρομο ΑΑΥ παρατηρείται διαλείπουσα απόφραξη του ανώτερου αεραγωγού στη διάρκεια του ύπνου, μερική (αποφρακτική υπόπνοια) ή πλήρης (αποφρακτική άπνοια). Η διακοπή της ροής αέρα σχετίζεται με υποαερισμό των πνευμόνων και υποξαιμία, ενώ επηρεάζει τη φυσιολογική αρχιτεκτονική του ύπνου και προκαλεί συχνές αφυπνίσεις.

Ο όρος ρεγχασμός προέρχεται από το ρήμα ρέγχω, που σημαίνει ροχαλίζω. Πρόκειται για ήχο που παράγεται κατά τη διάρκεια της εισπνοής. Μπορεί να είναι ήχος χαμηλής συχνότητας, προερχόμενος από δονήσεις της σταφυλής, μαλθακής υπερώας, γλώσσας ή ψηλότερης συχνότητας, όταν παρεμποδίζεται η κίνηση της μαλθακής υπερώας, λόγω της υπερτροφίας των αμυγδαλών και αδενοειδών εκβλαστήσεων. Ως πρωτοπαθής ρεγχασμός ορίζεται εκείνος που δεν συνοδεύεται από άπνοια ή υπόπνοια, υποαερισμό, υποξαιμία, υπερκαπνία, μεγάλο αριθμό αφυπνίσεων, διαταραχή της αρχιτεκτονικής του ύπνου ή ημερήσια συμπτώματα.

. Το 20-30% των παιδιών εμφανίζουν κάποια διαταραχή στον ύπνο. Το ροχαλητό είναι το συνηθέστερο σύμπτωμα που εμφανίζουν τα παιδιά με ΑΑΥ. Το 10-25% των παιδιών ηλικίας 3-12 ετών ροχαλίζουν τα περισσότερα βράδια (στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 9.7%) και 10% από αυτά έχουν ΑΑΥ. Σημαντικές διαταραχές τόσο του ύπνου, όσο και της αναπνοής εκδηλώνονται στο 1% περίπου των παιδιών ηλικίας 4-5 ετών. Συνολικά περίπου 2% των παιδιών πάσχουν από ΑΑΥ. Στις περισσότερες μελέτες η επίπτωση της νόσου είναι ίδια στα δυο φύλα, είναι όμως 4-6 φορές μεγαλύτερη στα παιδιά αφρικοαμερικάνικης καταγωγής σε σχέση με τους καυκάσιους και 3-5 φορές μεγαλύτερη στα παιδιά με ιστορικό προωρότητας σε σχέση με τα τελειόμηνα.

Από τους νευρολόγους συχνά ζητιέται η βοήθεια για τη διάγνωση, την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση ενός φάσματος παθολογικών, παροξυσμικά εμφανιζόμενων καταστάσεων κατά τη διάρκεια της νύχτας, που ποικίλουν, από τις παραϋπνίες έως τις διαταραχές κινητικότητας που εμφανίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης. Οι παραϋπνίες είναι ανεπιθύμητα ψυχικά ή σωματικά συμβάματα που συνοδεύουν τον ύπνο. Τα συμβάματα αυτά τυπικά εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της εισόδου από την εγρήγορση προς τον ύπνο ή κατά τη διάρκεια αφυπνίσεων και συχνά ενισχύονται από κάποιο στάδιο ύπνου. Ορισμένες παραϋπνίες, όπως η διαταραχή συμπεριφοράς της φάσης ταχέων οφθαλμικών κινήσεων (REM) του ύπνου μπορεί να είναι εξαιρετικά ανεπιθύμητες, ενώ άλλες, όπως η υπνολαλία, συχνά προκαλούν μικρή ανησυχία.

Οι παραϋπνίες περιλαμβάνουν ένα φάσμα παθολογικών συναισθημάτων, κινήσεων συμπεριφορών, αισθητικών αντιλήψεων, ονειρικής φαντασίας ή δραστηριότητας του αυτονόμου νευρικού συστήματος. Οι βασικές σωματικές ορμές, όπως η σεξουαλική επιθυμία, η πείνα ή η επιθετικότητα, μπορεί να εκδηλωθούν με τη μορφή της λήψης τροφής κατά τον ύπνο, των σεξουαλικών συμπεριφορών κατά τον ύπνο ή της βίαιης συμπεριφοράς κατά τον ύπνο. Οι παραϋπνίες έχουν μια ιδιαίτερα αλλόκοτη φύση, αλλά είναι άμεσα εξηγήσιμες, διαγνώσιμες και αντιμετωπίσιμες.

Θεωρείται ότι οφείλονται σε μεταβολές της οργάνωσης του εγκεφάλου κατά τις ποικίλες καταστάσεις του ως προς την εγρήγορση και είναι ιδιαίτερα πιθανό να εμφανίζονται κατά τη διάρκεια μιας ατελούς μετάβασης από τη μια κατάσταση εγρήγορσης στην άλλη ή από την παλινδρομική κίνηση μεταξύ αυτών. Οι παραϋπνίες συχνά εξηγούνται στη βάση του ότι η εγρήγορση και ο ύπνος δεν είναι αμοιβαία αλληλοαποκλειόμενες καταστάσεις, ότι η παθολογική παρεμβολή εγρήγορσης στον ύπνο μη-REM (NREM) παράγει διαταραχές παθολογικής αφύπνισης, ενώ από την άλλη, η παρεμβολή εγρήγορσης στον ύπνο REM παράγει τις παραϋπνίες του ύπνου REM και τη διαταραχή συμπεριφοράς του ύπνου REM (RBD).

Το σύνδρομο των ανήσυχων κάτω άκρων (RLS) και η διαταραχή των περιοδικών κινήσεων των άκρων (PLMD), δύο στενά σχετιζόμενες καταστάσεις που συχνά οδηγούν σε διαταραχή της έναρξης και της διατήρησης του ύπνου, ανασκοπούνται επίσης στο παρόν άρθρο. Αν και οι μηχανισμοί που υπόκεινται του ιδιοπαθούς RLS ή της PLMD δεν είναι πλήρως κατανοητοί, επί του παρόντος υπάρχουν ουσιώδη στοιχεία για το ότι σε αμφότερες τις καταστάσεις συμμετέχει μια ντοπαμινεργική δυσλειτουργία.